Jak reagować na przemoc?

Dlaczego nie reagujemy?

Wiele osób doznających przemocy w rodzinie nie szuka pomocy. Postępuje tak z powodu strachu, niskiego poczucia własnej wartości, uzależnienia psychicznego bądź finansowego od sprawcy czy zwykłego wstydu. To my możemy im pomóc. Tymczasem aż 80% społeczeństwa w ogóle nie reaguje na dobiegające zza ściany krzyki i płacz. Sprzyja temu tendencja do wąskiego rozumienia pojęcia przemocy, głównie jako przemocy fizycznej. Prawie 20% Polaków utożsamia przemoc tylko z widocznymi śladami na ciele ofiary, choć niemal połowa badanych zna w swoim otoczeniu rodziny z problemem przemocy wobec dzieci, najczęściej występującym w formie zaniedbania.

Przemoc rzadko zgłaszamy, nawet jeśli podejrzewamy, że ma miejsce tuż za ścianą. Dlaczego? 17,8% badanych twierdzi, że nie warto pomagać ofiarom przemocy, gdyż i tak wrócą one do sprawcy. W 2019 roku 15% mieszkańców Warszawy było zdania, że „przemoc w rodzinie to sprawa prywatna”, a 19% uznało, że przemoc w rodzinie „to sprawa wyłącznie rodziny, której problem dotyczy”. 41% badanych przyznaje, że „nie obchodzą ich sprawy innych” a 37%, że nie wie, jak zareagować w takiej sytuacji.⁵

Pamiętajmy, że osoby doznające przemocy boją się o siebie. Boją się, że nawet jeśli zawiadomią o przestępstwie policję, to i tak nikt nie będzie chciał zeznawać. Nie wierzą, że ktoś chce i może im pomóc, że mają prawo prosić o pomoc, że coś się zmieni. Wstydzą się, bo biorą na siebie całą odpowiedzialność za to, co się dzieje w jej domu.

Co zrobić, jeśli mamy podejrzenie, że ktoś z naszych sąsiadów, kolegów dziecka lub znajomych jest ofiarą przemocy?

- Jeśli słyszymy lub widzimy krzyki, bicie, podejrzewamy że w tej chwili dzieje się coś złego - najlepiej zadzwonić na policję: 997, 112 i poprosić o interwencję.

- Jeśli podejrzewamy, że ktoś w naszym otoczeniu jest ofiarą przemocy – powinniśmy wysłuchać go, zapewnić o swoim wsparciu i jego prawie do uzyskania pomocy. Pomóc znaleźć mu miejsce, gdzie może uzyskać pomoc – np. dzwoniąc na Niebieską Linię: 800 120 002 lub do lokalnego Ośrodka Interwencji Kryzysowej.

Czy przemoc wobec dzieci to przestępstwo?

Rodzice mają prawo bić swoje dzieci – tak twierdzi aż 13% mężczyzn i 5% kobiet w Polsce.Bicie jednak nie jest metodą wychowawczą, a jedynie wyładowaniem frustracji rodzica. 

Przemoc dotykająca dzieci nie ogranicza się wyłącznie do bicia. Co trzeci Polak przyznaje, że w dzieciństwie doświadczył przemocy fizycznej oraz psychicznej. Niemal co czwarty badany był w dzieciństwie świadkiem przemocy psychicznej w swoim domu.⁶ Psychiczne formy przemocy to między innymi agresja werbalna, straszenie, szantażowanie, wymuszanie lojalności, nadmierna kontrola, różnorodne formy nadopiekuńczości, emocjonalne odrzucenie, umniejszanie, ignorowanie czy unikanie interakcji z dzieckiem.

Zakończenie tego cierpienia jest niezwykle ważne. Wiele kobiet dostrzega pozytywne zmiany zachodzące w dzieciach po uwolnieniu się od napięcia towarzyszącego przemocy w rodzinie. To ważne, ponieważ przemoc wpływa na dzieci niezależnie od tego, jak dalece kobiety starają się je chronić. Nawet jeśli dzieci nie są bite, klimat przemocy pozostawia trwałe piętno na ich psychice.

Musimy koniecznie pamiętać, że klaps to również przemoc wobec dzieci. Uderzenie zostawia trwałe ślady w psychice dziecka, sprawia, że czują się poniżone i upokorzone. Nie poprawia zachowania dziecka – w co wierzą niektórzy – nie jest też skuteczną metodą wychowawczą, a jedynie niszczy relację rodzica z dzieckiem i zabiera poczucie bezpieczeństwa. Jedyne, czego w ten sposób uczymy dzieci, to rozwiązywanie problemów za pomocą agresji. Niszczymy ich poczucie własnej wartości. Dlatego pamiętajmy, że przemoc wobec dzieci to przestępstwo, a każdy, kto, wiedząc o niej, nie reaguje, przyczynia się do niego.

Jeśli podejrzewasz, że jakieś dziecko jest krzywdzone, reaguj! Zadzwoń na policję – 997, 112 i poproś o interwencję!

Kto jest winny przemocy?

Prawie 24% społeczeństwa uważa, że do przemocy w rodzinie nie dochodziłoby, gdyby nie prowokacje jednej ze stron. Tym samym powielają stereotyp przerzucający odpowiedzialność za stosowanie przemocy ze sprawcy na jej ofiarę. Bardzo szkodliwy stereotyp. Co najgorsze, aż 14,4% badanych twierdzi, że istnieją sytuacje, w których przemoc jest usprawiedliwiona.⁷

Należy pamiętać, że przemoc w rodzinie to nie konflikt dwóch równych stron. To sytuacja, w której jedna osoba jest krzywdzona przez drugą, która wykorzystuje swoją przewagę (fizyczną, finansową, psychiczną). Przed przemocą nie chroni status społeczny, wykształcenie czy uroda. Jej ofiarą w rodzinie może być każdy.

Przemoc charakteryzuje:

• Intencjonalność, czyli przemoc jest zamierzona, a jej celem jest kontrolowanie oraz podporządkowanie sobie drugiej osoby, wymuszenie jakiegoś zachowania.
• Dysproporcja siły, czyli jedna ze stron ma przewagę fizyczną, ekonomiczną lub psychiczną nad drugą i ją wykorzystuje. Ofiara z różnych względów zwykle nie ma możliwości się obronić.
• Naruszanie praw i dóbr osobistych, czyli osoba stosująca przemoc krzywdzi fizycznie lub psychicznie bliską osobę – bije, rani ją, straszy, wyzywa, obwinia za swoje zachowania, izoluje…
• Powodowanie cierpienia i szkód zarówno fizycznych, jak i psychicznych. To sprawia, że osoba doznająca przemocy ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Czy pandemia zwiększyła skalę przemocy?

Pandemia COVID-19 sprawiła, że prawdopodobieństwo pojawienia się przemocy w rodzinie wzrosło. 

Osoby doświadczające przemocy domowej stały się jeszcze bardziej na nią narażone ze względu na stres związany z sytuacją ekonomiczną i zdrowotną rodziny, izolację od znajomych i bliskich czy ograniczone działanie służb mogących udzielić pomocy. Sprawcy czuli się bardziej bezkarni, a ofiary bezradne. Skutki tej sytuacji trwają do dziś.

Cały czas niezwykle ważne jest, by zwracać uwagę na wszelkie oznaki przemocy domowej. Ryzyko jej wystąpienia zwiększa wiele czynników:

• Doświadczanie przemocy lub bycie świadkiem przemocy w dzieciństwie.
• Normy społeczne i kulturowe, które powodują, że akceptuje się na przykład stosowanie kar cielesnych wobec dzieci jako metodę wychowawczą, czy wykorzystywanie pozycji władzy.
• Używanie substancji psychoaktywnych, w tym alkoholu.
• Stres społeczny związany z aktualną sytuacją rodziny, jak problemy finansowe lub mieszkaniowe, utrata pracy, problemy zdrowotne, niesatysfakcjonujące życie, związek, przedłużające się konflikty w rodzinie, duża dysproporcja między partnerami w zakresie wykształcenia, zarobków, prestiżu, pozycji społecznej.

Należy jednak pamiętać, że przemoc może dotknąć każdego, bez względu na czynniki ryzyka.

Jak możemy walczyć z przemocą jako społeczeństwo?

Za przemoc zawsze odpowiada sprawca. Jednocześnie mogą jej sprzyjać uwarunkowania społeczne.

Na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia przemocy wpływają normy społeczne i kulturowe, takie jak przyzwolenie na karanie dzieci klapsami, nierówność sił w rodzinie, zależność finansowa kobiet, czy powszechne nadużywanie substancji psychoaktywnych. Powodują one, że częściej akceptuje się przemoc fizyczną i psychiczną w rodzinie.

Chcąc zapobiegać różnym formom przemocy w naszym społeczeństwie powinniśmy zwracać uwagę na funkcjonujące w nim przekazy i walczyć ze szkodliwymi stereotypami. Ważne jest też, żebyśmy zawsze reagowali w sytuacji, gdy podejrzewamy, że dzieje się coś złego.

Stereotypy

Do dziś w społeczeństwie funkcjonują nieprawdziwe i krzywdzące stereotypy na temat przemocy domowej. Im szybciej je wyeliminujemy, tym mniej przemocy doświadczymy. Najbardziej szkodliwe z nich, to między innymi:

• „Przemoc to prywatna sprawa każdej rodziny”

     ❌ Jeśli ktokolwiek jest krzywdzony, musimy reagować. Nie każdy wie gdzie i jak poprosić o pomoc. 

• „Rodzice mają prawo bić swoje dzieci”

     ❌ Bicie dzieci to przestępstwo. Nikt nie ma prawa stosować przemocy, a dzieci mają mniejsze możliwości, by się bronić.

• „Mnie ojciec czasem uderzył, ale zawsze wiedziałem za co”

     ❌ To nie ma znaczenia. Przemoc to nie jest metoda wychowawcza, niszczy więź z rodzicem i wpływa na poczucie własnej wartości dziecka.

• „Klaps to nie bicie”     

     ❌ Każde uderzenie to bicie. Zobacz jak klaps wpływa na psychikę dziecka.

• „Nie należy bić dzieci, ale są sytuacje, że dzieciom trzeba dać klapsa”

     ❌ W każdej sytuacji są lepsze rozwiązania niż przemoc.

• „Jak się dziecku nie da klapsa, to nie zapamięta”

     ❌ Dziecko zapamiętuje to, że przemoc jest rozwiązaniem problemów, więc samo może ją stosować w swoich relacjach. Zapamiętuje także, że rodzice je poniżają i odbierają poczucie bezpieczeństwa.

• „Przemoc występuje tylko w patologicznych rodzinach z marginesu”

     ❌ Przemoc występuje w różnych rodzinach, także w zamożnych, mieszkających w mieście i wykształconych. Może dotknąć każdego z nas.

• „Ofiary przemocy domowej po prostu nie chcą zmienić swojej sytuacji”

     ❌ Osoby doznające przemocy czasem nie wiedzą kogo i jak poprosić o pomoc, boją się, nie mają komu opowiedzieć o swojej sytuacji. Zdarza się, że próbowały zmienić swoją sytuację, ale się to nie udało. Zawsze musimy próbować pomóc!

• „Nas też bili, a wyrośliśmy na ludzi

     ❌ Przemoc zawsze zostawia ślady w psychice dziecka i jego relacji z rodzicem. Zawsze są lepsze rozwiązania niż bicie.

• „Jak ktoś nie ma siniaków albo śladów na ciele, to nie przemoc”

     ❌ Przemoc może przybierać różne formy - nie tylko fizyczną. To także wykorzystanie psychiczne, seksualne, ekonomiczne, lub zaniedbanie.

• „Pogróżki, poniżanie i zastraszanie partnera nie świadczą o przemocy wobec niego”

     ❌ Są to formy przemocy psychicznej. Każde intencjonalne powodowanie cierpienia drugiej osoby przy wykorzystaniu swojej przewagi to przemoc.

• „Mąż ma prawo decydować o tym, co robi jego żona”

     ❌ Każda dorosła osoba ma prawo decydować o sobie. Nikt nie może ograniczać jej wolności wbrew woli.

• „Gwałt w małżeństwie nie istnieje”

     ❌ Gwałt to przestępstwo, niezależnie od relacji między ofiarą i sprawcą. Powinien zostać zgłoszony na policję.

• „Gdyby żona nie prowokowała męża, to by jej nie bił”

     ❌ Nikt nie ma prawa stosować przemocy, niezależnie od okoliczności. 

• „Kłótnie i bicie zdarza się w każdym domu, nie ma co przesadzać”

     ❌ Każde intencjonalne powodowanie cierpienia drugiej osoby to przemoc. To przestępstwo, za które grożą kary opisane w kodeksie karnym. 

• „Istnieją okoliczności, które usprawiedliwiają przemoc w rodzinie”

     ❌ Nikt nie ma prawa stosować przemocy, niezależnie od okoliczności.

• „Jeśli ofiara przemocy w rodzinie sama nie prosi o pomoc, to lepiej się nie wtrącać”

     ❌ Zawsze lepiej zapytać i spróbować udzielić pomocy. Ofiary często się boją, są zastraszane, myślą że same sobie nie poradzą.

Co mówi prawo?

• Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nakłada na wszystkie szczeble administracji rządowej i samorządowej realizację zadań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
• Przemoc domowa to przestępstwo.
• Przemoc fizyczna, seksualna, psychiczna i ekonomiczna po­pełniona na szkodę osób najbliższych jest przestępstwem. Jeśli powtarza się, zostanie zakwalifikowana jako znęcanie się nad rodziną (207 k.k.), za które grozi kara pozbawienia wol­ności do 5 lat. Jeśli sprawca działa ze szczególnym okrucień­stwem lub pokrzywdzona targnie się na życie, zagrożenie karą wzrasta odpowiednio do 10 i 12 lat.
• Niezależnie od sytuacji, nikt nie ma prawa cię bić, grozić ci, upokarzać ani w żaden inny sposób naruszać twoich praw.
• W Polsce zgłasza się najwyżej co trzeci wypadek przemocy domowej. Rocznie z powodu przemocy w domu ginie nawet 400-500 kobiet. Giną nie tylko partnerki sprawców, ale i ich bliscy, a nawet znajomi.
• Obecnie zdecydowana większość Polaków uważa, że prawo w Polsce w niedostatecznym stopniu chroni osoby doznające przemocy w rodzinie (72%).
• Od 1 grudnia 2020 r. osoba dotknięta przemocą może żądać opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania przez sprawcę, zakazu zbliżania się do jego bezpośredniego otoczenia oraz kontaktowania się z pokrzywdzonymi. W 2021 r. wydano ponad 3,5 tys. takich nakazów.
• W ubiegłym roku prawie połowa (46,60%) osób podejrzanych o przemoc została zatrzymana lub odizolowana przez policję.⁸

Źródła i więcej informacji

Stowarzyszenie na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia 

Warszawski Ośrodek Interwencji Kryzysowej

^1,3,5,6,7 Ogólnopolska diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie – najnowsze badania

Konwencja Stambulska

Czy klaps to przemoc?

Jak klaps wpływa na dziecko

Procedura „Niebieskie karty”

Pomoc w Warszawie

² Centrum Praw Kobiet

Pomoc w języku migowym, angielskim i rosyjskim

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Lokalne Ośrodki Interwencji Kryzysowej

⁴ Statystyki policyjne

⁸ Informacja o realizacji procedur przez Policję

Projekt finansuje m.st. Warszawa